Şeker Fabrikası - 1925 - 3 -
*
22 Aralık 1925 Tarihli Yenigün Gazetesi
Şeker Fabbrikası
Dün Ticaret Odasında akdi mukarrer içtima tehir Olunda
Dün Ticaret Odasında Vali İhsan Paşanın huzurlarıyla bir içtima aktedilecekti. Vali Paşa odaya teşrif etmiş ise de davet edilen zevatın kısm-ı mühimi gelmediğinden müzakere vuku bulmamıştır.Bu İçtimada Uşak Şeker Fabrikasına hissedar kaydı mevzubahs olacaktı. Bu fabrikanın ehemmiyeti vareste-i izahtır. Her sene memleketimizden ne muazzam bir servet ecnebi diyarına aktığı düşünülürse kendi imal edeceğimiz şekerin iktisadıyatımız için ne kadar faidalı olacağı kendiliğinden tezahür eder.
Fabrikanın muhtaç olduğu sermayenin bir kısm-ı mühimi Hükümetimizce temin edildiği gibi Sanayi ve Maadin Bankasının da bu müesseseye her surette muzahareti temin edildiğinden buna hissedar kaydedilecek tüccarlarımızızn milli nokta-i nazarlarından faideli olduğu kadar mahiyet-i zatiyesi itibariyle de karlı bir işe iştirak edecekleri şüphesizdir.
Her hisse senedinin kıymeti iki lira olacağına göre bunların tedariki herkes için son sehildir ve ağır bir fedakarlığı mültelzem olamaz. Tüccarlarımızın ve Alel- umum ve halkımızın bu milli müessese-i saniyyeye hissedar kayıt edilmekle rağbet göstereceklerini şüphesiz addederiz..
Aslı Arşivimdedir.
-------------------- * ----------------
*
1925 Senesi Heyet-i İdare Raporudur
Şirketimizin 1341 ( 1925 ) senesi malumat-ı hesabiyesini mübeyyin mizan-ı umumi ile sene-i mezkure gayesindeki matlubat ve duyunatı mübeyyin bilanço cetveli şirket müdüriyetinden ba-takrir meclisimize tevdih kılınmakla bu babda muktezi tedkikat ve tatbikat-ı kaydiye neticesinden ve bu hususa geçen heyet-i Umumiye-i muhteremelerince de memur buyrulan müfettiş Osman Zeki Beyin de vermiş olduğu ve merbutan takdim takdim kılınan raporu mefadından " ifadesinden "mizan-ı umumi ile bilanço muhteviyatının sıhhat ve selameti anlaşılmıştır.
Sermaye Tahsilatı ve Hisse Satış Muamelatı
Müdüriyetin selef-i arz takririnde izah olunduğu üzere 341 senesi gayesine kadar sermaye tahsilatımızı 310.046.- liraya iblağ edildiği gibi 51.562.- lira eşhas-ı muhtelife ve 180.000.- lira Sanayi ve Maden Bankası ve 250.000.- lira Skoda fabrikası taahhüdatındaki ceman 791.608.- liralık gerek tahvil ve gerek taahhüt suretiyle satış vaki olmuş ve sermaye-i mütehakkikemiz olan 600.000.- liraya nazaran 191.608.- lira fazla satış tahakkuk etmiştir.
Makineler Bedelatı --- Skoda Fabrikası
Fabrikamızın bir an evvel inşa ve ikmali ümidiyle geçen 30 Nisan 1341 tarihinde vuku bulan içtima-ı umumiyedeki tezyid-i sermaya kararından aldığımız kuvvet ve Hükümeti Cumhuriyemizin pek kıymettar muavenet-i mütevaliyeleri neticesi olarak en nafi gördüğümüz Prağ'da kain Skoda müessesesiyle aklediğimiz mukavele ile bu yevmiye beş yüz ton pancarı şekere tahvil eyleyecek derecede bir fabrika inşasına muktezi makina ve alat aksam-ı hadidiyesini ve iş bu fabrikanın 1926 senesi teşrin-i evvelinin on beşine kadar ikmal ve faaliyete sevk edileceğini ve altı seneye kadar da kendi mesuliyetleri altında bulundurulacağını ve makina vesair aksa-mın enson sistem olarak işleyeceğini Sanayi ve Maaden Bankası huzuruyla taahhüt altına aldırılmış ve iş bu makinalar ve aksam-ı hadidiye bedelatıyla Prağ'dan İzmir'e kadar vuku bulacak masarufat-ı nakliyesi dahil olduğu halde yani seyfi İzmir 384.000.- Dolara mutabık kalınmış ve bunun % 20 si olan 76.800.- Dolarıber mucib-i mukavele peşinen ve nakten tesviye edildiği gibi % 30 zu bütün alatın vürüdunda verilmek % 33 miktarına yani takriben 250.000.- liraya karşı altı senede imha edilmek üzere şirketimize aksiyoner olarak kabul suretiyle % 17 si dahi fabrikanın ilk şeker istihsalatında aynen şeker verilmek veya nakten verilmek üzere bulunmuştur.
Bu suretle olan mukavelenamenin neticesinde müessese-i mezkure taahhüdatı ifaya başlayarakmiyadında mersulatını İzmir'e ihraç ve fabrika mahalline sevk ettirilmekte bulunmuştur.
Fabrika İnşatına Mübaşeret
İş bu mukavelenamenin akdinde derhal fabrikamızın inşaatına ibtidar için 6 Teşrin-i sani 1341 tarihinde merasim-i hususi ile vaz'ı esas " Temel Atma " resmi bila-icra temelleri atılmış fakat kışın husulü münasebetiyle esas inşaatta tatil mecburiyeti görülerek mevsimin müsaadesine değin yalnız amele evleri ve muvakkat hangar, atölyeler ve memur, bekçi odaları gibi ebniyeler yapılabilmiş ve hal-i hazırı dahi 1 Nisan 1926 tarihinden itibaren başlamış ve devam etmekte bulunmuştur.
Sarfiyat-ı Umumiye
Geçen sene esas fabrika inşaatının tatil-i mevsimine kadar malzeme istihzarı mahiyetiyle amele evleri ve Hangar vesair inşaata ve zemin bedelatına 35.889.- lira 75 kuruş sarf ve Skoda fabrikasına 139.260.- lira 14 kuruş ita ve traktörler, ziraat makinaları, alat-ı ziraiye vesait-i nakliye vesair emval-i menkule mukabili olarak 38.236.- lira 25 kuruş ve mevrud-u makinelerin İzmir'den fabrikamıza kadar nakliye masrafıyla pancar zer'i hafriyatına ve bazı malzemenin istihzar ve nakliyenin teminine vesair muamelat-ı maliyemize 6.639.- lira ve gerek maaş ve masarıfatımızve masarıf-ı tesisiyede 7.546.- lira sarf edilmiştir ki ceman 226.681.- lira nakten masarıfatımız husule gelmiş ve mavcut olarakta nakten ve kıymetli evrak olarak 2.100.- lira 34 kuruş sene-i hazireye devrolunmuştur.
Heyet-i fenniyece tanzim kılınıp risale halinde matbu bulunan raporda mezkur olduğu üzere :
Lira
Makinaların Takriben Fiyatı 750.000.- Lira
Bina İnşaatı 200.000.- Lira
Nakliye ve Montaj Bedeli 50.000.- Lira
İşletme Sermayesi 200.000.- Lira
1.200.000.- Lira
İle ancak hal-i faaliyete sevk edileceği tahakkuk etmiş olan fabrikamıziçin hal-i hazır sermaya olan 600.000.- liranın kafi gelmeyeceğinden tarraf-ı Hükümetten 11 Teşrin-i sani 1341 ( 1925 )tarihinde lazım gelen müsaade dahi alınmış olduğundan 600 bin liranın bir misli daha tezyidi taht-ı vücupta görülmüştür.
Geçen nisan gayesinde Heyet-i Muhteremelerinden aldığımız vekalet üzerine ve uhdemizde bulundurduğumuz şirketimizin İdari ve mali vaziyetini takdim kılınan bilanço ve teferruatıyle heyet-i muhterelerinize arz ettik .
Bizler bir sene-i kamile zarfında ceryan eden muamelat-ı umumiyemizi hüsnü suretle ifa eylediğimize kani bulunduğumuzu zannederek :
1 - Mar-ül-arz 1341 senesine ait raporumuzla Müfettiş raporu ( 1925 )
2 - Mar-ül-arz 1341 bilançomuzun arzından dolayı ibramızın talebini ( 1925 )
3 - Nizamnamenin üçüncü maddesi mucibince üç seneden beri intihap edilmekte olan Müessislerden müteşekkil Heyet-i İdarenin üç sene müddetinin inkızasına "sona ermesine "mebni heyet-i umumiye-i muhte-remelerinden intihabatı ve intihabat esnasında şirketimize pek mühim sermayelerle iştirak etmiş olan Skoda Şirketiyle Sanayi ve Maden Bankası tarafından ikişer azanın namzet olarak aranesini akd-i mukavele esnasında şirketimiz heyet-i idare reisi tarafından taahhüt olunmuş olduğundan bunun da kabulünü ve iş bu üç maddeye ilaveten de esbab-ı mucibesi arz edilmiş olan vaziyetten bulunan sermaye-i hazirenin bir misli daha tezyidini,nizamnamenin 21 . maddesindeki asaleten ve vekaleten yüz hisseyi hamil olanların birer rey istimali muharrer ise de halen bu maddenin kabil-i tatbik olmadığı cihetle gerek asaleten ve gerek vekaleten yüz hissesi olanların birer reyi,yüzden bin hisseye kadar olanların beher yüz hissede birer reyi ve binden fazla hisseye haiz olanların beher beşyüz hisse için de birer reyinin daha intizamen istimali hakkını teminen madde-i mezkureye zeylen bir maddenin kabulünü ruzname-i müzakerat olmak üzere :
İş bu raporumuzu heyet-i Umumiye-i muhteremelerine arz ve takdime mücaseret " cesaret gösteren " ve malumat kabilinden olmak üzere de halen inşasına büyük faaliyetle devam edilmekte olan esas fabrika inşaatının sena-i haliye Mayıs gayesiyle Haziran nısfı beyninde " Mayıs sonu Haziran ortasında " hitam bulabileceğini maruzatımıza terdifen " maruzatımızıda ekleyerek " arz eyleriz. Heman Cenab-ı Hak tevfikini refik eylesin.
Uşak Terakkıi Ziraat Türk Anoninm Şirketi Aza : İsmail Aza : Mehmet Nuri Aza : Süleyman
Heyet-i İdare Reisi - Nuri Aza : Ahmet Aza : Hüsamettin Aza : Ahmet Hulusi
Aza : İbrahim Hakkı Aza : Mehmet Ali Aza : Aza :
Aslı Arşivimdedir.
----------------------- * ---------------------
UŞAK’TA TESİSİ MUKARRER
ŞEKER FABRİKASININ PROJESİDİR
İstanbul
Ahmet İhsan ve Şürekası
1341 (1925)
Uşak’ta Tesisi Mukarrer Şeker Fabrikasının Projesidir
Uşak’ta şeker fabrikasının tesisi arzu edilen mahal, şimendifer güzergâhında ve şehre üç kilometrelik bir mesafede kâin ve Uşak Terakki-i Ziraat Türk Anonim Şirketine ait, bir kilometre imtidadında bir mahaldir. İşbu tarla 10.000 hektara karib ve merbaı bir şekilde olan sulu ve münbit bir ovanın hemen hemen merkezinde bulunmaktadır. Tesisi mukarrer şeker fabrikasının iktisadi bir surette çalışabilmesi için yevmiye lâ-akal 500 ton pancar işleyebilecek bir kabiliyette olması lazım geldiğinden ve bir mevsimi (Compagne) yüz gün olarak kabul ettiğimiz takdirde senevi 50.000 ton pancara ihtiyaç vardır. Tarlanın kabiliyetine göre hektar başına 50-25 ton pancar istihsali kabil olduğuna ve asgari olarak 25 ton hesap edildiği taktirde (Halbuki Uşak’ta vaki olan zerriyatta, hektar başına 40 ton istihsal edilmektedir.) her sene iki bin hektar arazi zerh edilmesi icab etmektedir. İşbu hesaba nazaran (s.3) arazi belağan mebaliğ mevcut olup fabrika mahalinin azami beş kilometre mesafesindedir.
İzmir Ziraat Mıntıkası Baş Müdürü Yaşar Bey raporunda berveceati arazi hakkında beyanatta bulunuyor:
Pancar zerh edilecek sahanın İzmir istikametinde başlangıcı Uşak’ın Ulubey Nahiyesi dâhilindedir. Afyon istikametinden başlangıcı ise Dumlupınar ve Banaz Nahiyesidir. Hattın şimalinde Elmadağ ve Murat Dağı eteklerine ve cenubunda Ahur Dağ ve Burgaz Dağ civarına kadar imtidad eden arazi cenupta Sivaslı Nahiyesine dâhil olur. Arazi zaman-ı salis nam-ı diğerle teşekkülat-ı selasenin mihosen ve peyliosen tabakatını ihtiva eden neogan devrine ait olup umumiyetle pancar için lazım olan kireci havidir. Toprak bazı taraflarında kırmızımsı bir kısmında sarımsı ve bir kısmında ise esmer sarımsı veya kırmızıdır.(s.4)
Muhtelif mahallerden alınan numunelerin tahlillerinden bazıları berveceatidir:
Suret
Halkalı Ziraat Mektebi Âlisi
Kimya Laboratuarı
Numero 131
| Numero 1 | Numero 2 | Numero 3 | ||
| Çakıl | Binde %0 | 6,5 | 2,8 | 10 |
| İnce Toprak | Binde %0 | 993,5 | 997,2 | 990 |
| Mecmu’ Kalker | Yüzde % | 13,6 | 15,2 | 7,2 |
| Kum | Yüzde % | 38,6 | 46,5 | 5,2 |
| Omus | Yüzde % | 7,3 | 7 | 8,5 |
| Kil | Yüzde % | 31,5 | 29 | 30 |
| Mevad-ı Gayri Muayene ve Su | Yüzde % | 9 | 2,3 | 4,1 |
| Hamız-ı Füskür | Binde %0 | 1,5 | 1,3 | 1,6 |
| Potas | Binde %0 | 1,9 | 1,7 | 2,1 |
| Azot | Binde %0 | 0,9 | 0,95 | 1,12 |
Uşak havalisinden vürüd ve üç toprak numunesinin tahlil (s.5) hikmi ve kimyevi neticesinde balada muharrer insab-ı hikmiye ve kimyeviyede olduğu anlaşılmış olmağla işbu rapor ita kılındı.
15 Ağustos 1341 (!5 Ağustos 1925)
Kimya Müdür Namına
M. Zamen (?)
Aslına mutabıktır. Fi 24 mine
İşbu tahlil neticesine nazaran toprak evsaf-ı hekmiye ve gerek evsaf-ı kimyeviyece matlup derecede bulunmaktadır.
Adalar Denizi Mıntıkası
Ziraat Başmüdürü
Mehmet Yaşar (6)
İşbu tahlilden dahi müsteban olacağı vecihle arazinin 50 santimetre derinliğine kadar tabiyatında bir fark görülmemiş ve arazi oldukça mütecanis ad edilmiştir. Şu hale nazaran türab nebatı derindir ve pancar için pek mühim olan tahtü’l-türab su pek yakındadır. Toprak en sıcak zamanlarda bile (tavını) kayıp etmemektedir. Arazi alat-ı ziraiyenin işlemesine müşkülat gösterecek derecede killi değildir. Hemen umumiyetle kumlu, killi ve türab-ı mümtazeye yakın tabiyatta ve nadiren bazı aksamında killi, kumlu araziye tesadüf olunmaktadır. Kireç yüzde beşten fazladır. Omus (Humus) dahi derece-i kafiyede mevcuttur. Esasen memleketimizin her tarafınca tanınmış olan en mükemmel Uşak buğdaylarını yetiştiren bu toprakların iyi pancar yetiştireceği dahi şüpheden azadedir. Pancar ne ratıp ve nede yabis iklim istemediğine ve şeker pancarının rutubete ihtiyacı dahi az olduğuna ve güneşli bir yaz istediğine nazaren işbu şeraitin Uşak havalisinde mevcudiyet veya adem-i mevcudiyetini tetkik edelim: Pancar dikilecek arazinin sath-ı bahriden irtifaı 716-1190 metre arasındadır. İklim burada ne ratıb ve ne de pek yabistir. Yaz güneşli devam etmektedir. Yağmur cihetinden dahi vaziyet müsait ad edilebilir. İlkbahar bilhassa tohumların nivünüma zamanı, yağmurlar boldur. Yalnız yaz ortasında memleketimizin ekser taraflarında olduğu gibi bu havalide dahi sürekli yağmurlar yoktur. Fakat buna mukabil pancar zerh edilecek mıntıkanın şimalde Kızılelma ve Murad Dağları (s.7) cenuptan ise Ahur ve Burgaz Dağları ile ihata edilmiş olması işbu mıntıkanın bir havuz vaziyetinde kalmasını intaç etmiştir. Bütün bu sular bu havuzda toplanarak toprağın tavının daimi bir surette mevcut olmasını ve taht’ül türab suyun pek yakında bulunmasını intaç etmiştir.
Ruz-u hazırdan yani mayıs ibtidasından itibaren artık kırağı düşmediğine ve mayısta pek nadir olarak soğuk olduğuna ve son baharın kırağı başlangıcı teşrinisanide ve düvenler kanunlarda ibtida eylediğine nazaran pancarın bidayet-ı zıraından hasada kadar mahsulün düvenden masun kalacağı anlaşılmaktadır.
Uşak havalisinde ve civar olan Afyon mıntıkasında amele yevmiyesi pek dun olması ve her sene buralardan külliyetli miktar amelenin iş bulmak üzere Aydın ve İzmir havalisine akın etmeleri hasebiyle fazla el işine ihtiyaç gösteren pancar ziraatında bu cihet dahi müsaittir. Esasen şirketin esas sermayesi olan 300.000 lira yüz elli bin hisseye münkasım olmak ve bu hisselerin lâ-akal 100.000 adedi çiftçiler elinde bulunmak dolayısıyla lâ-akal 60-80 bin çiftçi nüfus işbu teşebbüse alakadar bulunması ve köylünün pancar zerine olan büyük arzusu her köylünün işleyebileceği miktar araziyi zerh etmesi amele mesailinde katiyen müşkülata tesadüf edilmeyeceğine en büyük delildir. (s.8)
Uşak’ta on iki seneden beri pancar ziraatı muhtelif arazide tecrübe ve her tarafta müsait netayiç elde edilmiştir. Çiftçinin her ne kadar fenni ziraata vukufu yok ise de tecrübe sayesinde mesleğe kesb etmiş ve 1339 senesi sonbahar mahsulâtından lalettayin alınan pancarların tahlili neticesinde vasati rakamlar Avrupa pancarlarından katiyen aşağı kalmayan ve bazı mıntıkalara kat kat faik pancar yetiştirildiğini ispat etmektedir. Tabii olarak zira fenni ziraat talim edilmesi her ne kadar olsa lazım ve labeddir. Halkalı Ziraat Mektebi Âlisi Kimya Dar’ülistihsaratında Müderris Nurettin Bey tarafından vaki olan bir tahlil vasatisi berveceatidir: Tahlil Fransız usulüdür.
| Pancarların Adedi | 18 |
| Vasati Vezinleri | 390 gram |
| Pancar Enkazı | %20 |
| Usarenin Siklet-i Azafiyesi | 8,89 (Densité du jus) (15) C |
| Bume Derecesi | 8,5 (Beaumé) |
| Belleğnin Dansimetre Derecesi | 23 (Balling Gerade) |
| Üseranın Kuvve-i Tedviriyesi | +76,9 |
| Usaredeki Şeker Vezini | 19,9 gram |
| Pancardaki Usarenin Hakiki Miktarı | 93,5 |
| 100 Santimetre Mekibi usaredeki Hülasa-i Yabise | 30,55 |
| 100 Santimetre Usaredeki (Remad) kül | %0,77 |
| 100 gram Usaredeki Şeker | 18,2 gram. (s.9) |
İşbu Tahlilatın Alman Usulüne Nazaran Te’vili
| Durchschnittliches Gewicht der Rüben | 390 gr. |
| Polarisationszahl (100 ccm Saftenthalten Zucker) | 19,9 gr |
| Bei 15 C. Spezifisches Gewicht | 1,089 |
| Gerad Beaumé | 8,9 |
| Ballinggrade | 23 |
| 100 gr. Des Saftes Enthalten Zucker | 18,2 gr |
| Oder | %18,2 |
| (Trockensubstanz des Saftes) Trocken Substanz (100 ccm des Saftes Enthalten) | 20,55 |
| 100 gr. Des Saffes Enthalten gr. Trockensubstanz | %20 |
| Aschengehalt | %0,77 |
| Reinheitsgrad | 91 (s.10) |
Şirketin yedindeki 300.000 liralık hisse senedi kâmilen Furuhat ve bedeli istihsal ve bir misli tezyid sermaye ile işbu 300.000 liralık bir sermaye temin edilmiş demektir.
Beş yüz tonluk şeker fabrikasının tesisi masarıfı berveceatidir;
| Makineler Takribi Fiyatı | 600.000 |
| Bina İnşaatı | 200.000 |
| Nakliye ve Montaj Masarıfı | 50.000 |
| İşletme Sermayesi | 350.000 |
| 1.200.000 lira |
Olmağla 200.000 liraya daha ihtiyaç vardır. Mamafiye fabrikanın 1342 senesi sonbaharında işler bir hale gelebilmesi için lazım gelen tertibat alınmış olmağla her halde bir ay zarfında makinelerin siparişleri icab etmektedir. 1342 senesi ilkbaharında vasıh mikyasta ziraiyata ibtidar edilebilmek üzere bu seneden muhtelif cins tohum zerh edilerek en ziyade toprakla imtizaç edecek cins tercih olunacaktır. Bunun için elli müessis beşer dönümlük arazi zehrini taahhüd etmişler ve ziraiyatına başlamışlardır. (s.11)
Fabrikanın azim miktarda olan su ihtiyacı ise derpiş edilmiş ve civardaki ırmakların yatakları değiştirilmek ve ovada araziyi bazı noktalarda birikinti halinde iz’ac eden suları dahi kanallar vasıtasıyla hep bir mecraya toplamak gibi fabrika mahaline sevk için lazım gelen imaliyata bida edilmiştir. Fabrika planının tesbitinden sonra bina inşaatına derhal başlamak üzere şimdiden lazım gelen taş ve kum ihsar edilerek fabrika mahaline sevk edilmiş ve cephe taşlarının yontulmasına dahi başlanmıştır.
Yapılan arız ve umk hesap neticesi fabrikaya 7.800 kaloriyi havi yüzde ondan fazla kuvveli olmak şartıyla senevi 5.000 ton kömür lazımdır.
Fabrika mahaline havai bir hatla 35 kilometrelik mesafede vaki ve dört bin beş yüz kaloriyi havi bir linyit kömürü madeni mevcut olup Ticaret Vekâleti jeoloğu Mösyö Lovis tarafından tahkikat neticesi bir milyon ton kömürü havi olduğu sabittir. Mamafiye işbu kömürün mesafesinin bidayeti (Şose yolundan 65 kilometre mesafede bulunuyor.) ve yolların bozukluğu hasebiyle kamyon nakliyatından istifade müşkül olup ancak muntazam bir havai hat tesisatı ile kabil-i istifade bir hale girebilecektir. Bundan dolayı şimdilik Zonguldak kömürü sarf edilecektir. En iyi Zonguldak maden kömürünün tonu İzmir-Kasaba şimendiferlerinin vaki olan tenzilatı neticesi Uşak’a 21 liraya mal olunacaktır. (s.12)
Fabrikaya lazım olan kireç beş kilometrelik bir mesafede azim miktarda mevcut olup oraya yapılacak bir dekovil hattı ile aynı zamanda pancar nakliyatı dahi teshil edilmiş olacaktır. Çünkü işbu hat tam pancar arazisinden geçecektir.
Pancarın bilahare fabrikaya kolaylıkla nakli için yolların müsait bir şekilde tebdil ve tamirine teşebbüs edilerek Nafıa Vekâleti ve Uşak İdare-i Hususiye ile anlaşılmıştır.
Fabrika Cesameti ve Makine Tertibatı:
Şeker fabrikasının Avrupa’da tamimi ile asri makinelerin icad ve işletilmesinden sonra mühim bir nokta-i nazar-ı dikkati celb etmiş ve şeker maliyet fiyatının tayininde mühim bir amil olmuştur. İmaliyatla küçük mikyasta bulunan fabrikaların (Yevmiye beş yüz ton pancardan dun bir istihsal kabiliyetine malik olanlar) gerek tesisat ve gerek işletme masarıfının diğerlerine nispetle daha yüksek olması iktisadi çalışamamalarına iltizam etmekte idi. Küçük fabrikalar her ne kadar tesisatlarını tevsih ettiler ise de bilahare vaki olan tevsih tesisatın masarıfı iki küçük fabrika tesisinden aşağı olmadığı sabit olmuştur.
Hali hazırda gerek şeker sanayi tamim etmiş olan memleketlerde ve gerek İspanya, Bulgaristan, Romanya gibi yeniden şeker sanayini (s.13) bida etmiş olan memleketlerde lâ-akal beş yüz ton ve ekseriyetle bin tonluk fabrikalar tesis olunmakta bulunmuştur.
Beş yüz tonluk şeker farikası makine tesisatı eldeki tekliflere nazaren 550.000 ile 600.000 lira tutmaktadır. Üç yüz tonluk farika makine tesisatı ise 450.000 – 500.000 liraya baliğ olmaktadır.
İşletme masarıfına gelince müdür ve muaveneti, kimyagerleri, ustabaşıları, tamirhane ustaları daimi amele ve hatta muvakkit amele adedi bile aynı olacaktır.
Tesisat masarıfının umur-u tesman ve faizi şekerin maliyet fiyatına ilave edilecek ve bu suretle şekerin fiyatı yükselmiş ve temdih miktarı azalmış olacaktır.
Makine tesisatı için tensip edilen makine sistemini ve makinelerin isimlerini Türkçe yazmak kabil olmadığından işbu tertibat melfuf Almanca listede mezkûrdur. (s.14)
Bir Günlük Hesap (Yevmiye Yirmi Dört Saat)
Yevmiye işlenecek pancar: 500 ton
Pancar yıkamaya lazım su miktarı: dakikada 5-9 metre mikâbı
Yıkama arklarının meyili: Düz mahallerde 8-10 milimetre ve dönek mahallerde 10-12 milimetre
Yevmiye 500 ton pancar için kireç sarfiyatı: 100 kilo pancardan 110-115 kilo difüzyon usaresi alınır.
500.000 kilo pancardan 500.000X110:100=575.000 kilo, işbu usareye %2 nispetinde saf kireç veya yanmış kireç atılır ki; Ceman yekûn 2X557.000:100=11.500 kilo saf kireç eder(CaO).
İşbu kireç istihsali için ne kadar ne kadar kireç taşına lüzum olduğu atideki hesaptan anlaşılır:
Kireç taşının moleküler sikleti: 100
Kirecin (CaO) “ “
O halde 100 ton kireç taşı (CaCO3): 56 ton yanmış kireç (CaO) verecektir.(s.15)
Veyahut 100X11,5:56=20,535 ton kireç taşı tesisi matlub şeker fabrikasında yirmi dört saatte sar olunacaktır.
Kömür Sarfiyatı: Beher yüz kilo pancardan 115 kilo difüzyon usaresi ve 115 kilo usareyi filtreden sonra 125 kilo saturasyon usaresi alındığına nazaran; 500 ton pancardan 575.00 kilo difüzyon usaresi ve 500.000 kilo pancardan 625.000 saturasyon usaresi alınacaktır.
615 ton düfizyon usaresinin katı usare haline ifrağı için 500 ton su tehcir olunacaktır. Şöyle ki; Usare tehcir tertibatının dörder kap ve bir tehcir kazanından mürekkep olmasını kabul ediyoruz. Buna nazaran
Difüzyon için bir numaralı kaptan buhar
İlk gayr-i saf usare ısıtmak kabı için dört numaralı kaptan buhar
İkinci saf usare ısıtmak kabı için iki numaralı kaptan buhar
Santurasyon, sulu ve katı usare için bir numaralı kaptan buhar
Katı usareyi ve şurubu kaynatmak için bir numaralı kaptan buhar. Kısmen tehcir kazanından santurasyon usaresi 12 berikes derecesinden 60 berikes derecesine kadar katılaştırılacaktır. (s.16)
Koyu usare haline iblağ için tehcir olunacak su miktarı ber veceati forml üzerinden hesap olunur:
(G (-1s/S) =W X= su miktarı= W
625 (8- 12/60)=W 625 ton = difüzyon usare miktarı = G
625X0,8 = W 12 = Difüzyon usarenin berikes derecesi=s
500=W 60= Koyu usarenin matlub berikes derecesi = S
Tehcir olunacak su miktarı: 500 ton
Difüzyon usare miktarı: 645 ton
Difüzyon usareden tehcir olunan su miktarı: 500
Koyu usare miktarı. 125
Difüzyon usaresinden kazanılacak katı (sert) usare (Füllmasse) miktarı berveceati formül ile hesab edilir:
G (s/S=F F= Katı usare miktarı
625;12/100= 625 ton = difüzyon usare miktarı =G
625X0,12=F 12=Difüzyon usaresi berikes derecesi =s
75 ton= F 100=katı usare berikes derecesi =S
Şu halde difüzyon usaresini koyu usare haline getirmek için 500 ton su tehcir olunacak, koyu usareyi katı usare haline getirmek için 50 ton su tehcir olunacak, ceman yekun: 550 ton su tehcir edilecektir. (s.17)
Pancarın ve düfizyon usaresinin hararet izafiyesi: 0,9
Koyu usarenin hararet izafiyesi:0,6
A-Isıtmak ve kaynatmak için atideki hararet veya buhar miktarına ihtiyaç vardır.
1-Difüzyon için :
Hararet miktarı: İhraç olunan hararet miktarı (İdhal olunan hararet + hararet ziyaı)
İhraç olunan hararet miktarı: Yalanmış posanın hararet miktarı + difüzyon usaresi hararet miktarı idhal olunan hararet miktarı: Pancar hararet miktarı + zayih olan hararet
(1075)-(20(550X450)+(575X35X0,9)=W
(500X0,9X10+10=22,860 hararet miktarı
Veyahut 22,860/540=42,4 ton buhar
2-Difüzyon üsaresini ısıtmak için: Birinci ilk ısıtmak altında 35’den 50’ye
15X0,9X575=7760 bin vahid hararet
Veyahut 7760/540=14,4 ton buhar
İkinci ilk ısıtmak altında 50’den 85 dereceye (s.18)
0,9X35X575=18112 vahit hararet veyahut 18112/540=33,5 ton buhar
3-Santurasyon zamanında ısıtmak için:
İlk santurasyon zamanında tebrid miktarı 7 derece
Filtre ve ikinci santurasyon amanında tebrid miktarı 10 derece,
85 dereceden 100 dereceye esad için 15/32 derece
0,9X32X625=18.000 vahid hararet veyahut 88.000/540= 33,4 ton buhar
4-20 derece-i hararet zayine nazaren santurasyon üsareseni kaynatmak için
0,9X20X625=11250 vahid hararet veyahut 11250/540=20,5 ton buhar
5-Koyu üsare 70 dereceden 100 dereceye esad için 0,6X30X125=2250 vahid hararet 30 derece 2250/540=4 ton buhar
6-Koyu üsareyi katı üsare haline ifrağ için yukarıdaki hesap mucibince tehciri elzem 50 ton su için 50/0,95=52,6 ton buhar
Şurubu kaynatmak için 50 ton buhar- 57,6 ton buhar
Şu halde ceman yekun: 205,8 ton buhar (s.19)
Diğer Bazı Buhar Hesabatı:
1-Difüzyon usaresini tehcir kazanı veya bir numaralı kabın (son 10 derecesi buhar kazanından gelen taze vakih olacaktır.) tehcir derecesine esad için 1 tona
2-Kuvve-i muharreke için saatte her yüz kile pancar işlemek için 1,1/4-1,1/2 beygir kuvvetine ihtiyaç olduğu ve la-akal bir beygir kuvveti sarf olunduğunda nazaran la-akal 1,2 kilo buhar sarfiyatı veya toplu bir hesapla iki kilo buhar yirmi dört saatte 500 ton üzerinden on ton buhar hesab edilmek icab eder.
3-Umumitebrid zayii 15 ton
Aparatlarda 25 ton-40 ton
4-Borulardaki zayiat, aletlerden çekilen hava ile vaki zayiat vesaire 15 ton
Sair buhar sarfiyatı ceman yekun 75 ton buhar
Umumi buhar sarfiyatı: 205,8
75
Toplam:280,8 ton buhar.(20)
İlk mevdereden buhar makineleriyle çalışarak iyi nötralize edilecek olursa istiamel olunmuş buhar 100 kilo pancar başına 20 kilo yani 500 tona üzerine 100 ton elde edilir.
Halbuki eski makinelerde 150 ton istiamel olunmuş buhar istihsal olunur.
Hakiki buhar sarfiyatı tespit için ne kadar taze buhar sarfiyatına ihtiyaç olduğunu hesap etmek icap eder. Tehcir aletinin vaziyeti şu suretle kabul edecek olursak, daha doğrusu buhar tozyağını bervece zir kabul edecek olursak;
SK Abdampf 30
V=5,5 Diff=8,5 RS(2)=6,7 RS (1)=2,9
Sat=6,7
d.s.=4,1
D.S.=0,8
V=6
Toplam Sa=26,1
500 ton pancar için yukarıda hesap edilen 500 ton su tehcir edileceğine nazaran dört numaralı kabdan tehcir olunacak su Ж ile gösterilecek olursa (s.21)
IV Ж
III Ж
II Ж +33,4
I Ж+33,4 + 121,4
SK Ж + 33,4 +131,4 + 27,5-100
Ceman Yekun: 5 Ж + 100,2 + 242,8 + 27,5-100= 500
5 Ж + 270,5=500
5 Ж = 500-270,5=229,5
5 Ж= 229,5
Ж =229,0/5= 35,9
X’i S.K. mahaline vazh edecek olursak: 45,9+33,4+121,4-100=128,2
Taze buhar sarfiyatı miktarı: 128,2 ton
Ceman Yekun Buhar Sarfiyatı: 128,2
100
------------
228,2
75 (Buna ilaveten sair buhar sarfiyatı)
------------
303,2
Buhar kazanında bir kilo kömürden (7800 kaloriye malik kömür) 8 kilo buhar istihsal edildiğine nazaran 303,2/8 = 37,9 ton
Bu hesaba nazaran kuvve-i muharreke ve tecir için 37,9 ton kömüre ihtiyaç vardır.(s.22)
İş bu miktara posa kurutmasına ve kireç yakmasına lazım olan kömür ilave edilecektir.
Devamı için - 1925 - 4 takip ediniz
Resim Galerisi
İletişim Bilgileri
Tel: (0276) 227 19 09
Adres : Kurtuluş Mah.
Ali Galip Kaya Sok.
No: 8/A UŞAK
mehmetseker@mehmetseker.com.tr
Ali Galip Kaya Sok.
No: 8/A UŞAK
mehmetseker@mehmetseker.com.tr